وان الکتریک

هرگاه با ابزار يا مدارهاي برقي كارشود ريسك خطر برق بخصوص شوك الكتريكي وجود دارد .هرشخصي ممكن است درمنزل يا محيط كار در معرض اين خطر باشد كارگران درمعرض خطر بيشتري هستند زيرا انجام بسياري از كارها مستلزم استفاده ازابزار برقي است.

حفاظت ازجان و مال مردم در برابر خطرات برق جزئی از وظايف ومسئوليت های دستگاههای اجرائی و موسساتی است که اين انرژی را توليد ودراختيارمصرف کننده قرارميدهند از طرفی هرفرد وظيفه دارد که محيط کاروزندگی خود را بشناسد وبه آنچه که او را احاطه کرده است آگاهی يافته تا بتواند جان خود را حفظ کند .

از جمله دست آوردهاي مهم تلاش هاي بشري براي رفاه و آسايش خود برق است . برق نيروي محركه اصلي بيشتر صنايع است و تقريباً هيچ بخشي از ابعاد مختلف زندگي بشريت كه بي ارتباط با نيروي برق باشد وجود ندارد . در استفاده از همين نيروي مفيد چنانچه اصول ايمني رعايت نگردد صدمات و خسارات جبران ناپذير و غيرقابل اجتناب خواهد بود .

بخشي از اين خسارات جبران ناپذير آتش سوزي هاي بزرگ ناشي از اتصالي كردن سيم هاي برق است . برق گرفتگي در تمام كشورها بويژه كشورهايي كه اصول حفاظتي را در شبكه هاي خود بكار نگرفته اند ساليانه قربانيان زيادي را به كام مرگ مي كشاند .

برق گرفتگي مي‌تواند در عرض چند دقيقه منجر به مرگ گردد. طبق تحقيقاتي كه در كشور فرانسه انجام گرفته است، سالانه متجاوز از 150 نفر در اثر برق گرفتگي جان خود را از دست مي‌دهند كه حدود 55 درصد آن را كارگران صنايع تشكيل مي‌دهند.

بررسي عواملي كه در ساختمان‌هاي مسكوني در انگلستان در سال 1976 ميلادي سبب بروز آتش سوزي شده‌اند. نشان مي‌دهد كه از 95795 مورد آتش‌سوزي، 28355 مورد ناشي از سيستم برق بوده است كه اين مسئله از نظر ايمني برق در برابر ايجاد حريق بسيار حائز اهميت مي‌باشد.

تعاريف

1- مقاومت الكتريكي

مقاومت در برابر جريان الكتريسيته را مقاومت الكتريكي گويند و واحد اندازه گيري آن اهم مي‌باشد.جدول زير مقاومت بدن انسان را در مقابل جريان الكتريسيته نشان مي‌دهد.

2- ولتاژ ايمن

به ولتاژ اسمی گفته می شود که در بين هاديها از 42 ولت و در بين سيمهای فاز و نول مدارها از 24 ولت تجاوز نکند . در مورد مدارهائی که زير بار نيستنداين مقادير به ترتيب نبايد از 50 و 29 ولت تجاوز نمايد (موثرترين نتيجه فرکانس 60-50 هرتز خواهد بود . )

3- اتصال زمين ياسيستم ارت

عبارت است از متصل کردن بدنه تجهيزات به نحوی که اطمينان حاصل شود درصورت هر گونه نقص الکتريکی ، ولتاژ فورا و بدون هيچگونه خطری به زمين تخليه خواهدشد .

حفاظت در برابر جريان برق

برق گرفتگی زماني رخ ميدهد كه پوشش سيمهاي برق پاره ويا معيوب شده باشد . همچنين ممكن است پوشش سيمهاي دروني موتورها يا دستگاههاي الكتريكي ساييده يا سوخته شده ودراثرتماس با بدنه دستگاه،خطراتي را در پي داشته باشد ;اين مورد بيشتردردستگاههايي كه متحرك باشند رخ مي دهد.

راه های حفاظت در برابر جريان الکتريکی

1- فراهم كردن حفاظت با جداكردن فرد

يكي از روشهاي اساسي حفاظت كارگران جدا كردن فرد به وسيله دست كش ، كلاه خود ، پوشاك و كفش حفاظتي است كه از مواد عايق ساخته شده و فرد را در برابر ورود جريان الكتريكي به بدن محافظت مي كند.هم چنين براي جلوگيري ازخروج جريان الكتريكي ازبدن كف محل كار را با مواد عايق مانند فرش لاستيكي پوشانيده و يا از زير پايي يا چهار پايه با پايه هاي عايق استفاده گردد.

2- حفاظت از طريق اتصال دستگاه ها به يكديگر با سيم هادي

اگر دو يا چند دستگاه الكتريكي نزديك هم به علل گوناگون مانند اتصال بدنه داراي اختلاف پتانسيل گوناگوني شوند و دست كارگر در يك زمان با هردو آنها تماس پيدا كند در اين صورت با وجود مجهز بودن به كفش عايق، جريان خطرناك از بدن فرد عبور خواهد كرد .

شدت جريان گذري از بدن ، متناسب با اختلاف پتانسيل ميان دستگاهها خواهد بود . در اين موارد بايد دستگاهها را به وسيله ي سيم هادي به يكديگر وصل كرد تا به هنگام رخداد موارد مذكور اختلاف پتانسيلي ميان آنها وجود نداشته باشد . به اين روش ، روش همبندي يا روش حفاظت از طريق ايجاد محيط هاي غير هادي نيز گفته مي شود.

3- حفاظت در مورد اتاق يامحفظه هايی که بدنه آ ن ها دارای اختلاف پتانسيل يکسان باشد

اگر فردي دردرون اتاق يا محفظه اي قرار گيرد كه پتانسيل همه نقاط آن يكسان باشد، تازماني كه در درون اتاق باشد خطري براي او وجود ندارد زيرا پتانسيل همه نقاط با هم يكسان است ، اما زماني كه پاي خود را براي خروج بر روي زمين گذاشت به دليل اختلاف پتانسيل اتاق و زمين به برق گرفتگي دچار خواهد شد .

4- فراهم كردن حفاظت با جداسازي سيم نول ترانسفورماتور از زمين

براي اينكه شدت جريان الكتريكي موجود در يك جسم هادي كه به منبع توليد جريان الكتريكي متصل شده است از بدن فرد گذر كند كافي است كه مدار جريان آن بسته شود و بسته شدن مدار در اين مورد تنها با اتصال سيم خنثي (نول) ترانسفورماتور به زمين عملي مي شود .

بهترين راه جلوگيري از گذر جريان الكتريكي از بدن حذف سيم ترانسفورماتور است ، اين امر زماني عملي مي شود كه كارخانه يا محل كار داراي يك ترانسفورماتور ويژه بنام ترانسفورماتور جداساز باشد و تغذيه همه دستگاهها مستقيماً به وسيله ترانسفورماتور انجام گيرد . همچنين ممكن است ترانسفورماتورهايي را به اسم ترانسفورماتور هاي جداساز روي مدار تغذيه ي هر يك از دستگاههاي مورد نظر نصب كرد اما در اين مورد اگر در نقطه اي از شبكه ي اتصال زمين ايجاد گردد چون مداري بسته از راه زمين ايجاد مي شود خطر برق گرفتگي پيش مي آيد .

براي جلو گيري از خطر برق گرفتگي ،شبكه بايد در همه ي طول خط كاملا عايق باشد و دستگاههاي برقي بر روي پايه هاي عايق نصب شده باشند و اگر روپوش عايق سيم هاي داراي جريان ( فاز يا نول ) داراي عيبي چون پارگي ،ساييدگي و... باشد بايد بي درنگ به تعمير و يا تعويض آن ها اقدام كرد .

5- فيوزها

فيوزها انواع متفاوتي دارند . يكي از انواع فيوزها ,فيوزهاي حرارتی هستند كه خود به دو دسته بي متال و ذوب شونده تقسيم مي شوند .

فيوزهاي بي متال :ازدو فلز كه ضريب انبساط طولي متفاوتي دارند تشكيل شده است. در مدار با عبور بار اضافي ، حرارت ايجاد شده موجب انبساط طولي فلزات مي شود و چون ضريب انبساط طولي دو فلز با هم متفاوت است در نتيجه با خم شدن يكي از فلزات بر روي فلز ديگر مدار قطع مي شود .

فيوزهای ذوب شونده : در اثر عبور بار اضافی و حرارت ايجاد شده ذوب شده و مدار قطع می شود برای همين اين فيوزها يکبار مصرف هستند .

6- فراهم كردن حفاظت افراد با رله ديفرانسيل

رله ديفرانسيل وسيله اي است كه بر روي دستگاهها و موتورها نصب شده كه در صورت وجود اختلاف ميان جريان ورودي و خروجي دستگاه عمل كرده و چنانچه اتصال بدنه در دستگاه ايجاد شود و به فرار جريان به زمين منجر گردد ، اندازه ي جريان خروجي دستگاه كمتر از جريان ورودي خواهد شد . جريان ورودي و خروجي در دو سيم پيچ كه در جهت مخالف يكديگر پيچيده شده وارد مي شوند. در حالت عادي كه اتصال بدنه وجود ندارد جريان در هر دو سيم پيچ يكسان بوده و ميدان مغناطيسي ايجاد نمي شود،اما در اثر اختلاف ميان دو جرياني كه در اين دو سيم پيچ وارد مي شود ، ميدان مغناطيسي ايجاد شده و هسته مغناطيسي باعث قطع مدار مي گردد.

زمان قطع مدار در حدود 03/0 ثانيه بوده و به اين شيوه، اتصال به بدنه در اين مدت كوتاه قطع مي گردد و اگر فرد با دستگاهي تماس پيدا كند كه به اين وسيله مجهز است ، از خطر برق گرفتگي محافظت مي گردد.

7- حفاظت با اتصال به زمين (Earthing)

بهترين و ساده ترين روش براي جلوگيري از برق گرفتگي است . در مورد همه ي دستگاههاي الكتريكي كه ممكن است در اثر معيوب شدن روپوش سيم و اتصال به بدنه، جريان خطرناك ايجاد شود، با اجراي اتصال به زمين ،اگر بدن فرد با اين دستگاه تماس يابد در انشعاب قرار مي گيرد و اندازه شدت جرياني كه به گونه اي موازي از بدن مي گذرد جزئي از جريان خطرناك اصلي است و اگر سيم اتصال به زمين به گونه اي درست وبا مقاومت كم نصب شده باشد ،شدت جرياني كه از بدن مي گذرد ،به اندازه ي خطرناك 025/0 آمپر نمي رسد.

اتصال به زمين دستگاههاي الكتريكي معمولاً از لوله هاي فولادي آبرساني و بخشهاي فلزي ساختمان مانند تير آهن ها كه تماس خوب با زمين دارند استفاده مي كنند البته بايد توجه داشت كه از بدنه لوله هايي كه داراي گازهاي قابل احتراق و انفجار و يا مايعات داغ هستند، به هيچ وجه نبايد به عنوان الكترود اتصال به زمين استفاده شود . اگر نتوان مقاومت كمتر براي گذر جريان اتصالي با وسايل مذكور به دست آورد بايد اتصال به زمين مصنوعي ايجاد كرد .اتصال به زمين، با قرار دادن صفحه ي فلزي، لوله و تسمه در زير خاك مرطوب ايجاد مي شود و شرايطي به شكل زير دارد :

1) چاه يا چاههاي پيرامون كارگاه و ناحيه ي مرطوب ، به عمق 4 ـ 3 متر حفر شود و در صورت خشك بودن ته چاه ، حفر چاه تا لايه ي مرطوب ادامه يابد . فاصله چاهها از يكديگر به اندازه رطوبت زمين بستگي دارد .

2) صفحه مسي به ابعاد 1×60×60 سانتي متر كه به آن نوار مسي تختي متصل شده به عنوان الكترود در چاه قرار داده شود و سپس لوله اي گالوانيزه به درازاي 2 ـ 3 متربا قطر 3.5 ـ 5 سانتي متر كه ضخامت ديواره ي آن از 3 ميلي متركمترنباشد ، برروي نوار مسي تخت انداخته تا روي صفحه جا بگيرد.

3) مقداري ذغال و نمك همراه با آن در ته چاه، پيرامون صفحه ريخته تا رطوبت كافي ايجاد شده و مقاومت زمين را كاهش دهد ، سپس چاه را با خاك پر مي كنند و الكترودهاي همه ي چاهها را كه در حدود 80 سانتي متر پايين تر از سطح زمين قرار دارد، به وسيله ي تسمه هاي گالوانيزه به يكديگر متصل كرده و به شبكه ي سيم كشي ساختمان وارد مي كنند .

ايمني برق در وسايل پرتابل برقي

وسايل پرتابل با توجه به منبع نيروي محركه به پنج گروه اصلي الكتريكي، بادي، بنزيني، هيدروليكي و انفجاري تقسيم مي‌شوند. بسياري از وسايل شامل جوشكاري، اره‌ها، مته‌ها، و سنگ سمباده‌ها از سه گروه اول هستند. اصولاً يكي از حوادث ناشي از اين دستگاهها به علت وجود جريان برق و الكتريسيته در آنها مي‌باشد.

بطور كلي در اينگونه دستگاهها كه با نيروي برق كار مي‌كنند، محفظه‌ها و قطعات هادي ماشين بايد اجباراً قبل از اينكه اين دستگاهها به جريان برق متصل شوند، بطور خودكار به وسيله پريزهاي سه شاخه (ارت‌دار) به زمين اتصال مؤثر الكتريكي داده شوند.

اينگونه پريزها نبايستي امكان دهند، كه سيم بدنه به زمين يا يكي از فازها اتصال يابد. در صورتيكه عمليات در محلي انجام مي‌شود كه پريز اتصال به زمين در دسترس نيست (نظير كار در كارگاه) بايد بوسيله سيم جداكننده‌اي كه يك سر آن به سيم اتصال بدنه دستگاه وصل مي‌گردد و سر ديگر آن را به پايه فلزي ساختمان كه به زمين مربوط است، اتصال داد. البته قبل از انجام كار با دستگاه، بايد اتصال يافتن بدنه آن را به زمين كنترل كرد.

سيم اتصال زمين براي وسايلي كه با فشار برق خيلي ضعيف كار مي‌كنند و يا از روش دوبل ايزولمان براي تغذيه و به كار انداختن آنها استفاده مي‌شود، لازم نيست. در حالتي كه از كابل‌هاي طويل براي به كار انداختن وسايل برقي استفاده مي‌شود، اطمينان حاصل شود كه سيم اتصال بدنه دستگاه به خوبي به زمين اتصال يافته است. همچنين مراقب باشيد كه جريان برق به قسمت مادگي پريز وارد شده باشد و سرشاخه پريز در قسمت دستگاه قرار داشته باشد. از وارد آوردن نيروي كششي به كابل برق اجتناب شود. اينگونه وسايل بايد هميشه بطور متناوب، هر چند وقت يكبار بازرسي شوند و مخصوصاً از نظر وضع هادي‌ها و عايق‌بندي آنها، كنترل گردند.

همواره بايد دقت شود كه سيستم ارت مربوطه و رابط‌هاي آن در مسير عبور و مرور قرار نگيرد و يك چك ليست كنترل روزانه براي اين وسايل برقي فراهم گردد و به اجراء درآيد.

برق گرفتگی

شوک الکتريکی زمانی اتفاق می افتد که قسمتی از بدن انسان بخشی از مدار الکتريکی را تشکيل دهد و برق از آن عبور نمايد . حال اگر اين جريان کمی افزايش يافته و زمان هم طولانی شود ماهيچه ها منقبض و نظم و ترتيب تپش قلب مختل می شود که درصورت عدم رسيدگی فوری (ثانيه های اول) منجر به جراحات شديد و يا حتی مرگ می گردد . همچنين جريان برق ممکن است با آسيب به سيستم اعصاب مرکزی باعث از کار افتادن بعضی از اندامهای حياتی به ويژه آن دسته که در مسير جريان قرار می گيرد شود .

اشکال برق گرفتگی

برق گرفتگی مستقيم

در اين حالت سيستم الکتريکی سالم بوده و فرد در اثر علل مختلف با هادی برق دار تماس پيدا کرده و دچار حادثه ميشود. اين نوع برق گرفتگی ها را که معمولاً کمتر رخ ميدهند می توان با اتخاذ تدابيری نظير جلوگيری از عبور يا خروج جريان از بدن و يا محدود کردن ميزان جريانی که از بدن عبور می کند به حد اقل رساند .

برق گرفتگی غير مستقيم

در صورتی که به هر دليلی عايق بندی يک هادی برق دار خراب شده و هادی جريان در تماس با قسمت های رسانای دستگاهها و ابزار آلات قرار گيرد ، تماس انسان با وسايل ياد شده منجر به حالتی از برق گرفتگی می شود که به آن برق گرفتگی غير مستقيم می گويند .

مهمترين اصول حفاظتی در برابر اين گونه برق گرفتگی ها عبارت است از :

· جلوگيری از ورود و خروج جريان الکتريکی به بدن انسان

· محدود کردن جريان عبوری از بدن

· قطع خودکار مدار تغذيه به محض بروز حادثه

شوك الكتريكي

شوك الكتريكي يك تحريك ناگهاني و اتفاقي سيستم عصبي بدن بر اثر عبور جريان الكتريكي است . جريان برق بر اثر اختلاف پتانسيل ( ولتاژ ) عبور مي كند . بدن انسان در برابر جريان الكتريكي به چند طريق از خود واكنش نشان مي دهد كه احساس شوك الكتريكي تنها يكي از اين اثرات است و مي تواند فوق العاده دردناك باشد . وقتي انسان دچار شوك الكتريكي مي شود ممكن است جريان برق چندين مسير را در داخل بدن پيش بگيرد كه پيش بيني شدت و اثرات آن در هر منطقه از بدن بسيار مشكل است و تقريباً غيرممكن مي باشد .

تقريباً همه شوكهاي الكتريكي شديد بوسيله جريانهاي متناوب و به ندرت بوسيله جريانهاي مستقيم ايجاد مي گردد . شوكهاي الكتريكي همواره با خسارت به اندامهاي بدن يا بافتهاي بدن همراه نيست و بيشتر همراه با سوراخ شدن يا تيركشيدن شديد و درد و بي حسي (كرخ شدن ) در نقاط ورودي و خروجي جريان و بعضي اوقات در طول مسيري است كه جريان از بدن عبور مي كند. ممكن است فرد در نتيجه يك شوك شديد ، هادي و يا ابزاري را بگيرد و ديگر قادر به رهاكردن آن نباشد و يا اگر يك هادي برق داري را لمس كند ماهيچه هاي قوي پشت و پاهايش به شدت منقبض مي شود و بطور غيراداري به عقب پرتاپ شده به زمين بيافتد .

عارضه هاي مهمي كه بر اثر برق گرفتگي يا شوك الكتريكي ايجاد مي گردد عبارتند از :

انقباض ماهيچه ها ، خفگي ، فيبريلاسيون قلب ، سوختگي و از بين رفتن بافتها .

دلايل ايجاد شوك الكتريكي

بطور كلي شوك الكتريكي يا برق گرفتگي ممكن است به علت يكي از موارد زير بوجود آيد :

1ـ تماس با سيم فاز مدار برقدار و زمين ( جريان برق از يك نقطه به بدن وارد و از نقطه ديگر به زمين تخليه مي شود ) .

2ـ تماس با سيم نول ( يا سيم خنثي ) در شرايط عدم تعادل بار فازها .

3ـ تماس با بدنه هادي ( بدنه فلزي ) دستگاههاي كه داراي اتصال بدنه باشند و ايجاد ولتاژهاي تماسي نمايد .

4ـ تخليه بار الكتريكي ذخيره شده از دستگاههاي برقي در موقع خاموش بودن دستگاه ( اثرات خازني ) مانند تماس با خازنها و سركابلها پس از قطع برق .

5ـ ايجاد اختلاف پتانسيل بين دو پا در شرايط اتصالي فاز با زمين يا تخليه جريان به زمين بر اثر رعد و برق يعني ايجاد ولتاژ گامي .

6ـ الكتريسيته ساكن .

7ـ رعد و برق .

عوامل موثر در برق گرفتگی :

· ولتاژالكتريكي

· شدت جريان

· مقاومت بدن

· مدت تماس

· نوع جريان

· مسير عبور جريان و سطح تماس

· فرکانس برق

1- ولـتاژ

طبق استاندارد انگليس حداكثر ولتاژ تماس در فركانسهاي 50 هرتز و در شرايط عادي و خشك برابر 50 ولت و طبق استاندارد آلمان برابر 65 ولت و براي برق مستقيم هر دو استاندارد برابر 120 ولت مي باشد . حداكثر اين مقدار براي جانداران در برق متناوب برابر 25 ولت و در برق مستقيم 60 ولت است .

جدول : مقدار تقريبي ولتاژهاي ايجاد كننده شوك الكتريكي و احساسات فيزيولوژيكي بدن با جريان متناوب در فركانس 50 هرتز .

2- شدت جريان الكتريكي

براساس استاندارد انگلستان ( كميسون برق سال 1984 ) مقدار شدت جريان بدون خطر براي انسان در فركانس هاي 50 تا 60 هرتز در حدود 10 ميلي آمپر و مقدار جرياني كه باعث برق گرفتگي و مرگ مي شود . برابر 25 ميلي آمپر است و مقدار اين شدت جريان در برق مستقيم 50 ميلي آمپر مي باشد .

3 - مقاومت بدن انسان

بدن انسان مقاومت الكتريكي دارد كه مقدار آن براي افراد مختلف متفاوت است . بيشترين مقاومت بدن در برابر عبور جريان الكتريكي بوسيله پوست يا جلد ايجاد مي شود و يك مقاومت داخلي نيز وجود دارد . مجموع اين دو مقاومت به عوامل زير بستگي دارد :

1ـ خستگي .2ـ ميزان تعريق .3ـ سن .4ـ سطح تماس .5ـ زمان تماس .6ـ محل تماس .7ـ مقدار شدت جريان .8ـ زمان تأثير عبور جريان

طبق تحقيقات بدست آمده ، مقاومت بدن انسان را در برابر ولتاژ فشار قوي حدود 1000 اهم و در برابر ولتاژهاي فشار ضعيف حدود 3500 اهم و در برابر جريان دائم يا مستقيم حدود 4500 اهم تخمين مي زنند .

4- نوع جريان

پوست بدن در مقابل جريان مستقيم مقاومت بهتري نسبت به جريان متناوب دارد اما هر دو جريان ميتواند باعث صدمات بسيار جدي شود . علت اصلي مرگ براثر جريان متناوب بدليل وجود فركانس برق است كه موجب انقباض ماهيچه ها و فيبريلاسيون قلب و گاه خفگي مي شود . البته خطر عمده جريان مستقيم در صورت طولاني شدن برق گرفتگي ، سوختگيهاي شديد و تجزيه خون و نيز مسموميت است .

5- مسير عبور جريان برق

معمولاً كوتاه ترين مسير بين نقطه اي كه جريان برق وارد بدن مي شود تا نقطه اي كه مي خواهد از بدن خارج شود را مسير عبور جريان برق مي گويند . خطرناك ترين مسير عبور جريان معمولاً از قفسه سينه است . جايي كه ششها و قلب وجود دارد . اگر جريان از دست چپ وارد و از دست راست خارج شود از ناحيه ششها و قلب عبور مي كند كه بسيار خطرناك بود و در اين حالت احتمال از كار افتادن ششها و قلب وجود دارد .

اگر انسان تحت تأثير ولتاژ گامي قرار گيرد يعني جريان از يك پا وارد و از پاي ديگر خارج شود بيشتر سوختگي شديد در ناحيه پاها ايجاد مي شود . سطح تماس بدن نيز در شدت برق گرفتگي موثر خواهد بود . هر چه سطح تماس مثلاً كف دست با هادي برق دار بيشتر باشد خطر برق گرفتگي و شدت آن بيشتر خواهد شد .

6- مدت زمان عبور جريان برق

هر چه مدت زمان عبور جريان برق از بدن بيشتر باشد ، شدت و خسارتهاي ناشي از برق گرفتگي بيشتر خواهد شد . عبور در حدود ميلي آمپر در مدت سه ثانيه باعث از كارافتادگي قلب و قطع تنفس مي شود ، در صورتيكه مدت عبور جريان كم باشد تأثير آن بستگي به وضع فعاليت قلب در زمان عبور جريان برق دارد . زيرا در مدت يك صدم ثانيه كه انبساط و انقباض قلب طول مي كشد حساسيت آن در مقابل جريان زياد مي شود .

7- اثر فركانس

فركانس 50 و 60 هرتز تقريباً فركانسي است كه باعث حداكثر تحريك در انتهاي يك عصب مي شود ولي آن عصب نمي تواند به فركانسهاي اساساً بالاتر پاسخ دهد و باعث توقف حداكثر تحريك در انتهاي عصب مي شود ولي در مقابل فركانسهاي بالاتر واكنش نشان نمي دهد . در فركانسهايي بيش از 10 كيلوهرتز ، جريان برق در سطح بدن عبور مي كند و از قسمتهاي داخلي بدن نمي گذرد در نتيجه برق گرفتگي رخ نمي دهد . براي مثال در فركانس 50 هرتز جريان بيشتر يك ميلي آمپر قابل تشخيص است در حالي كه در فركانس 100 كيلوهرتز جريانهايي كمتر از 100 ميلي آمپر قابل تشخيص نيست . عموماً جريانهاي بين فركانس هاي 20 تا 100 هرتز بسيار خطرناك مي باشد و چون در فركانس 60 هرتز فيبريلاسيون قلب شروع مي شود لذا بسيار خطرناك است .

8- عوامل ديـگر

عوامل ديگري نظير سن افراد ، خستگي ، تشنگي ، گرسنگي ، بيماري ، مشكلات رواني و روحي ، درجه حرارت ، رطوبت ، شرايط جوي و محيطي و بسياري ديگر از عوامل در برق گرفتگي و شدت و ضعف آن دخالت دارد .

سوختگي ناشي از برق

سوختگي پوست بر اثر برق گرفتگي به مراتب كمتر از ديگر سوختگي ها مانند مواد شيميايي و حرارت مستقيم است اما چون اين آسيب هاي سطحي اغلب با آسيب گسترده ي بافت عمقي همراه است اهميتي ويژه دارند .

بطور كلي سوختگي هاي ناشي از برق گرفتگي به سه دسته تقسيم مي شوند:

1) سوختگي ناشي از خود جريان الكتريكي

2) سوختگي ناشي از قوس الكتريكي

3)سوختگي ناشي از شعله به دليل آتش گرفتن پوشاك فرد

سوختگي گونه نخست شايد كمترين اثر را بر روي پوست ايجاد كند گاهي تنها آسيب ها در جاي ورود و خروج جريان يافت مي شود . بيشتر آسيب ها در محل ورود جريان , از گونه ي سوختگي درجه سه است.

سوختگي گونه ي دوم به وسيله ي اختلاف پتانسيل ها ي زياد ايجاد مي شودوآسيب آن به دليل ايجاد دماي زياد،شديد و عميق بوده و به اندازه ي كافي باعث سوختن استخوان اندامها و بافتهاي پيرامون مي گردد و ميتوان گفت خطرناك ترين گونه ي سوختگي ناشي از جريان الكتريكي است.

سوختگي گونه ي سوم به دليل آتش گرفتن پوشاك آسيب ديده ناشي از دما، ايجاد شده است و گاهي جدي ترين بخش آسيب را شامل مي شود.

خطرات حريق

يكي ديگر از مهمترين خطرات برق ايجاد حريق مي باشد كه ميتواند به حريق هاي خانمان بر انداز و وحشتناك منجر شود اين قبيل حريقها كه در انبارها ، كارگاهها ،كارخانجات و منازل به وقوع مي پيوندد در اثر گرماي نا خواسته انرژي الكتريسيته مي باشد .

علل عمده ي حريقهاي ناشي از برق عبارتند از

- حرارت اضافي كابلها و تجهيزات الكتريكي در اثر اضافه بار هادي ها

- حرارت ايجاد شده در اثر شل بودن اتصالات مدارات

- جريانهاي نشتي حاصل از عايقي ضعيف ونامناسب

- حرارت ناشي از اضافه جريان حاصل از ايجاد اتصال كوتاه در مدارات

رعايت موارد زير براي جلوگيري از حريق الزامي است :

1) سيم كشي برق در ساختمان يا محوطه ي كارگاهها با دقت و رعايت نكات ايمني و فني به دست متخصصان آزموده انجام شود.

2) فيوزها،كليد ها و عايق ها بايستي با كمال دقت انتخاب شوند.

3) به جاي فيوز استاندارد از هيچگونه شيئ ديگر استفاده نشود.

4) استفاده از فيوزها و كليدهاي بدون حفاظ مطلقاً ممنوع است.

5)كليدهاي اصلي،رله ، فيوز، كنتور و ساير لوازم برقي حتماً بايستي در جعبه هاي عايق حفاظت شوند.

6) به هر كسي نبايد اجازه داده شود كه از انشعابات سيم كشي نموده و يك وسيله ي الكتريكي را به كار بيندازد.

خاموش كردن آتش

1) به محض بروز آتش سوزي در اثر اتصال برق يا آتش گرفتن سيمها بايد فوراً جريان برق را از كليد اصلي قطع نمود.

2) هرگز نبايد روي سيم هاي برق آب ريخت ،چون علاوه بر اينكه آب هادي الكتريسيته است براي اطرافيان نيز خطر جاني در بر دارد.

3) خاموش كردن شعله ي آتش به وسيله ي ريختن شن و پاشيدن پودرهاي ويژه بايد صورت گيرد.

4) اگر ناچار به قطع سيم هاي برق شديم در صورت عدم دسترسي به كليد اصلي ، حتماً اين كار با انبر دست دسته عايق انجام شود.

ساير صدمات و خطرات برق گرفتگي

· ضربه ي صوتي

· برق زدگي و جرقه ي چشم (ورم ملتحمه)

· شكستگي استخوان ها و پارگي عضلات

· تغييرات فشار خون

· ايست قلبي

· عوارض رواني

· اسپاسم عضلاني

نجات شخص برق گرفته

در حوادث برق گرفتگي مصدومين اغلب با نارسايي هاي قلبي و تنفسي دست به گريبانند و اولين گام جهت نجات شخص برق گرفته جداسازي او از جريان برق خواهد بود.در مرحله ي بعد با توجه به شرايط موجود بايد براي احياي قلبي و ريوي فرد مصدوم اقدامات لازم انجام گيرد . در صورت عدم امكان قطع جريان برق ، به وسيله ي يك عايق مناسب مانند گذاشتن چوب خشك در زير پاي مصدوم پيچاندن يك پارچه ي خشك و ضخيم فرد را به طرف خود كشيده و از برق جدا مي كنيم .

کمك هاي اوليه

· تنفس مصنوعي دهان به دهان و دهان به بینی

· تنفس مصنوعي به روش سيلوستر

· ماساژ قلبي

با توجه به نقشي كه مدت عبور جريان از بدن در ايجاد عوارض خطرناك دارد ، در برخورد با افراد برق گرفته بايد با هوشياري و سرعت عمل بالا اقدام كرد و پس از دور نمودن مصدوم از مسير عبور جريان،چنانچه قلب و اعضاي تنفسي او از كار افتاده باشند بايد بلافاصله عمليات تنفس مصنوعي و ماساژ قلبي وي انجام شود. بررسي حوادث برق گرفتگي نشانگر اين واقعيت است كه اگر در دقايق اول برق گرفتگي به مصدوم كمك شود احتمال نجات وي بسيار بالا ميباشد.

توصيه های پيشنهادی

کار با تاسيسات برقی :

1. کليه قطعات تاسيسات الکتريکی بايد از نظر ايمنی مطابق با استانداردهای بين المللی باشند.

2. کليه قطعات الکتريکی بايد در اندازه های مناسب و منطبق با کاری باشند که برای آنها درنظر گرفته شده و بويژه دارای خصوصيات زير باشند :

الف ) تحمل و استقامت مکانيکی کافی در شرايط کار را دارا باشند .

ب) در برابر عواملی چون آب ، گردو غبار ، گرمای الکتريکی و واکنشهای شيميائی مقاوم بوده و آسيب پذير نباشند .

3. کليه قسمتهای تاسيسات الکتريکی بايد طوری ساخته ، نصب و نگهداری شوند که از هر گونه خطر آتش سوزی و انفجار،خطر شوک الکتريکی بدور باشند .

4. تجهيزات ايمنی فردی نظير کفشها و دستکشهای لاستيکی نبايد بعنوان عاملی مناسب برای تامين ايمنی در برابر خطر برق گرفتگی محسوب شوند .

5. کاربرد و ولتاژ کليه ادوات و انشعابات الکتريکی بايد دقيقا مشخص و توسط علائم واضحی نشان داده شود .

6. مدارها و ادوات الکتريکی يک واحد که ولتاژهای مختلفی دارند بايد با مشخصه ها و علامات واضحی مانند رنگهای مختلف علامتگذاری شوند .

7. وقتی نتوان کروکی تاسيسات را به وضوح تعيين و مشخص نمود مدارها و ادوات الکتريکی بايد توسط برچسبها يا ديگر روشهای مقتضی و موثر مشخص و متمايز گردند.

8. کليه کسانيکه با تجهيزات برقی (الکتريکی) کار می کنند بايد بطور کامل با خطرات ناشی از الکتريسيته آشنا شده و آموزشهای لازم را گذرانده باشند .

9. شبکه خطوط ارتباطی و مخابراتی نبايد از مسير خطوط الکتريکی ولتاژ متوسط يا ولتاژ قوی عبور داده شوند .

10.برای محافظت تاسيسات الکتريکی در مقابل دريافت ولتاژهای بالا از ديگر تاسيسات بايد تدابير ايمنی کافی بعمل آيد .

11.در صورت لزوم و برای پيشگيری از خطر رعد و برق بايد تدابير لازم جهت حفاظت از تاسيسات الکتريکی بعمل آورده شود .

12. آويزان نمودن لباس و يا ديگر وسايل از تابلوها و تجهيزات برقی ممنوع می باشد

حفاظت در برابر تماس مستقيم و غير مستقيم

1. در کليه انواع تاسيسات الکتريکی بايد برای حفاظت افراد در برابر تماس مستقيم يا غيرمستقيم با ولتاژهای بالا تدابير ايمنی ويژه ای از قبيل اخذ مجوز کار ، شناسائی خطرات توسط کارشناسان واحد برق و ايمنی و بهداشت کارخانه و ... بعمل آورده شود .