وان الکتریک

تأثیر امواج الکترومغناطیس بر بخش‌های مختلف بدن - مهندسی بهداشت محیط envi.ir مهم‌ترین نتایج تحقیقات علمی نشان می‌دهد میزان تشعشعات میدان‌های فرکانس رادیویی تاثیری بر آغاز یا رشد تومورهای سرطانی ندارد و مطالعات تجربی برروی سلول ها و حیوانات نیز نشان می‌دهد که استفاده از موبایل تاثیر مخربی بر قلب، خون و سیستم ایمنی بدن نداشته است.

محدوده مربوط به امواج ناشی از تلفن همراه و سایت‌های (BTS (Base Transceiver Station در فرکانس های 3 کیلوهرتز تا 3000 گیگاهرتز در زمره امواج فرکانس رادیویی قرار می‌گیرند که این امواج غیریونیزه‌کننده است و اثر تخریبی روی بافت‌های زنده نداشته و فقط منجر به افزایش دمای ناحیه‌ای از بدن می‌شوند که در معرض تابش قرار گرفته است. تحقیقات علمی نشان می‌دهد که انرژی جذب شده در بدن ناشی از تابش سایت‌های موبایل با دور شدن شخص تا فاصله 100 متری افزایش و سپس شروع به کاهش می‌کند و از طرف دیگر با افزایش فاصله انسان از سایت به دلیل افزایش توان گوشی برای جلوگیری از کاهش کیفیت گیرندگی، توان ناشی از گوشی باید افزایش یابد.

در حال حاضر استفاده از تلفن همراه در جامعه کنونی اجتناب‌ناپذیر است و البته نگرانی‌ها درباره اثرات امواج تلفن همراه بر سلامت انسان با رشد بیش از حد تلفن‌های همراه نیز بیشتر شده است. به تازگی هم اعلام شده براساس بررسی‌های تازه موسسه Pew حدود 65% از بزرگسالان، گوشی‌های تلفن همراه خود را نیز همراه با خود بـه بستـر مـی‌بـرند که این کار از نظر بهداشتی و حفظ سلامت زیانبار است.

اغلب کــارشـنــاســان، بــا تــوجــه بـه مـاهیـت و تـاثیـرات شـنـاخـته‌شده امواج الکترومغناطیسی در طول مــوج‌هــای مـخـتـلــف بــر سیستمهـای زیـسـتـی نـمــی‌تــوان خـطــرات تـلـفـن همـراه و تجهیـزات مربوط به آن را انکار کرد. در ســـال‌هـــای اخــیــر بــه مــوازات گـسـتــرش روزافزون استفاده از تلفن همراه و توجه مراکز تحقیقاتی دنیا به این مقوله، پژوهشگران ایرانی نـیـز در دانـشـگـاه‌ها و مراکز پژوهشی مختلف، تحقیقاتی را در این حوزه آغاز کرده و از ابعاد مــخــتـلــف بــه بــررســی آسـیــب‌هــای احـتـمــالــی پـرتـوهـای الـکـتـرومـغـنـاطـیـسـی تـلـفـن هـمـراه بر بـــافـــت‌هــای زنــده و تـجـهـیــزات الـکـتــریـکــی و الکترونیکی آن انجام داده‌اند که از جمله آن ها تحقیقاتی است که در مرکز تحقیقات بیوشیمی بـیـوفـیـزیـک دانـشـگـاه تـهـران انـجـام شد و نتایج جــالــب تــوجـهــی در زمـیـنـه اثـرات مـیـدان‌هـای الکترومغناطیسی خصوصا امواج تلفن همراه بر سیستم‌های زیستی در پی داشته است.

پــرتـو‌هـای الکتـرومغنـاطیسـی دارای استفـاده‌هـای مثبـت و منفـی هستنـد. امـواج و میدان‌های الکترومغناطیسی که در گستره وسیعی از انرژی و فرکانس‌ها با خواص متفاوت ساطع می‌شوند، نقش مثبت و منفی در زندگی جانداران و گیاهان ایفا می‌کنند. این اشعه هم در طبیعت و هم در صنعت موجود است، با این تفاوت که وجود اشعه الکترومغناطیسی در طبیعت بهینه بوده ولی باید در صنعت به صورت بهینه استفاده شود. تـلـفــن‌هــای هـمــراه بــه عـنــوان یـکــی از پــرمـصــرف‌تــریـن تـجـهـیـزات دارای امـواج الکترومغناطیس است و نقش منفی میدان‌های الکترومغناطیسی و اثرات سوء آن بر سیستم‌های زیستی به دلیل نبود دستورالعمل معین، آموزش صحیح بهره‌برداری و استفاده بهینه از سیستم‌های ارتباطی و مخابراتی به ویژه عدم آشنایی کاربران از تداخل و تـزاحـم‌هـای استفـاده همـزمان تلفن همراه با وسایل دیگر مانند رایانه، مایکروویو، تلویزیون، استفاده از داروهای خاص یا داشتن بیماری و... است.

استفاده محدود زمانی از تلفن همراه اثر سوء‌میدان‌های الکترومغناطیسی به ویژه میدان تلفن همراه به صورت فزاینده نقـش تخـریبـی در بدن، ارگانیسم‌ها، بافت‌ها، سلول‌ها و ماکرومولکول‌های حیاتی مانندDNA، پروتئین‌ها و آنزیم‌ها دارد. در حال حاضر سیستم‌های تلفن همراه دارای فرکانس 940 مگاهرتز است که به بیشتر بافت‌های بدن از جمله مغز و حتی گوشت و ماهیچه‌ها آسیب می‌زند و نباید به تلفن همراه به عنوان وسیله‌ای بی‌خطر نگاه کرد و هر کس هر اندازه که تمایل داشت از آن استفاده کند؛ بلکه کاربرد تلفن همراه باید همانند مصرف دارو، محدود و کنترل شده و به زبانی دارای دز مشخص باشد؛ به طوری که یک فرد تنها ساعاتی از روز را می‌تواند از موبایل استفاده کند و پس از آن، استفاده دوباره مضر خواهد بود.دز استفاده از تلفن همراه برای مبتلایان به بیماری‌های گوناگون متفاوت است.

مساله مهم دیگری که باید مورد توجه محققان قرار بگیرد، دز مشخص استفاده از تلفن همراه برای مبتلایان به بیماری‌های گوناگون است؛ مثلا، میزان استفاده از تلفن همراه در افراد دیابتی که در برابر امواج آسیب‌پذیرتر از افراد سالم هستند باید متفاوت باشد. تحقیقات جدید می‌باید میزان استفاده از تلفن همراه را برای هر بیماری معین نماید. تحقیقات پژوهشگران مرکز بیوشیمی بیوفیزیک دانشگاه تهران در زمینه "اثرات میدان الکترومغناطیسی تلفن همراه روی هموگلوبین خون" نشان می‌دهد تاثیر میدان الکترومغناطیسی تلفن همراه با هموگلوبین موجب تغییرات ساختاری در آن و کاهش پیـونـد اکسیـژن بـا همـوگلـوبیـن مـی‌شـود.

همچنیـن اختلال در عملکرد هموگلوبین، موجب آزادسازی اکسیژن بیشتر در بافت و در نهایت بروز ناهماهنگی در واکنش‌های بدن می‌شود. اثرات سوءتغییر ساختاری هموگلوبین خون تحت تاثیر امواج تلفن همراه تنها به آزادسـازی بیـش از حـد اکسیـژن در بـافـت محـدود نمـی‌شـود، بلکـه بـر سایر وظایف هموگلوبین هم تاثیر منفی می‌گذارد. همین پدیده در بررسی اثرات امواج در بیماران تالاسمی هم مشاهده شده و در این مورد از نظر ساختار هموگلوبین، ساختمان سوم آن که عامل اصلی عملکردهای این مولکول است، دچار تغییر شده است. خطر استفاده همزمان از تلفن همراه با مایکروویو یا رایانه اثرات تداخل استفاده از تلفن همراه و وسایل دیگر مانند مایکروویو، رایانه و همچنین مصرف داروهای مختلف بسیار حائز اهمیت است.

تداخل استفاده از تلفن همراه و وسایل یاد شده اثرات سوء امواج تلفن همراه را تشدید می‌کند. همچنین بدترین شکل تداخل در استفاده همزمان از تلفن همراه و مایکروفر است. از سوی دیگر شرایط استفاده از تلفن همراه در اثرات آن تعیین‌کننده است.

به عنوان مثال استفاده از تلفن همراه در مکان‌های مسقـف و شهـرهـای آلـوده دز خـاصی را طلب می‌کند. اثرات مستقیم و غیرمستقیم تشعشعات رادیویی بر بدن انسان اثـرات شنـاختـه شـده تشعشعات رادیویی بر بدن انسان شامل سه اثر مستقیم و غیر مستقیم بر انسان و اثرات بر روی اشیاء موجود در محیط است که می‌توان به اثرات حرارتی، غیر حرارتی و شــوک و ســوخـتـگــی بــه عـنــوان اثــر مـستقیـم تشعشات رادیویی اشاره کرد. طبق تحقیقات به عمل آمده اثرات حرارتی اصلی‌ترین اثر ملموس فرکانس‌های بالاتر از 100 کیلوهرتز روی بدن انسان است که ناشی از انتقال انرژی الکترومغناطیسی به بدن است. به عبارتی اثر حرارتی ناشی از گرم شدن بدن انسان در اثر جذب انرژی امواج رادیویی خواهد بود.

امــا در اثــرات غـیــرحــرارتــی مـیــدان بـه طـور مستقیم بافت‌های بیولوژیک بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد بدون آن‌که گرمای قابل توجهی ایجاد کند. در بحث شوک و سوختگی نیز ممکن است تاثیرات ناشی از تماس با اشیاء هادی مانند قــطــعــــات فـلـــزی واقـــع شـــده در میدان‌های الـکـتـرومغناطیسی باشد، به همین دلیل توصیه می‌شود که در میدان‌های الکترومغناطیسی و در فرکانس های تا 100 کیلوهرتز از تماس با اشیاء هادی و قطعات فلزی جلوگیری شود. در مورد اثرات غیرمستقیم بر انسان نیز باید گفت که این نوع اثرات معمولا بر قطعات و یا تـجـهـیـزات کـاشـتـنـی مـانـند دستگاه های تنظیم کننده ضربان قلب، پمپ‌های انسولین و دیگر سخت‌افزارهایی که در بدن انسان به کار گرفته می‌شوند تاثیر می‌گذارند. از جمله اثرات تشعشعات برروی اشیاء موجود در محیط نیز می‌توان به سوخت بخارهای قابل اشتعال و تجهیزات انفجاری الکترونیکی اشاره کرد که این خطرات می‌تواند متوجه افرادی باشد که در کنار مواد قابل اشتعال یا انفجاری کار می‌کنند. در همین حال تداخل الکترومغناطیسی در سیستم‌های ناوبری هواپیما و تداخل با این چنین تجهیزاتی نیز از دیگر اثرات ناشی از تشعشعات بر روی اشیا موجود در محیط است.

تاثیر بر روی غشاهای سلولی انسان بعضی از اثرات امواج فرکانس رادیویی بر پروتئین‌های غشاء و حرکت یون‌ها در میان غشاها هنگامی در سلول ظاهر می‌شود که شدت این امواج باعث تولید حرارت قـابـل تـوجهـی شـود بـه طـوری کـه درجـه حـرارت بـدن بیـش از حد نرمال (37درجه سانتیگراد) شود. برخی شواهد نشان می‌دهد که تشعشعات فرکانس رادیویی در سطوحی که توسط تلفن همراه تولید می شود روی کانال های یونی و پروتئین های غشاء نورون ها در مغز تحت شرایط نرمال نیز اثر می گذارد. این تاثیرات ممکن است باعث تغییرات ظریفی در عملکرد سلول شود اما میزان اهمیت این تاثیرات در سلامت انسان هنوز مبهم است. تاثیر بر روی رفتارهای شنیداری انسان فرکانس رادیویی با شدت بالا ممکن است واکنش‌های رفتاری را در پی داشته باشد چرا که در این حالت درجه حرارت به طور موقت افزایش می یابد و در حین افزایش دما معین می شود که لرزش صوتی ناشی از فرکانس رادیویی شنیده می شود یا خیر.

برای ایجاد لرزش های صوتی قابل شنیدن به نرخ بالای موقت گرمایش در بافت‌های سر نیاز است که خیلی بالاتر از مقدار تولید شده مربوط به تلفن همراه است بنابراین در این زمینه، تلفن همراه اثر چندانی در سلامت ندارد. تاثیر بر یادگیری و حافظه استفاده از تلفن همراه ممکن است اثرات زیان‌آوری روی عملکردهای ادراکی انسان مانند حافظه و تمرکز ایجاد کند اما با این وجود مطالعاتی که تشعشعات امواج فرکانس رادیویی با سطح پایین یعنی محدوده فرکانس موبایل 800 مگاهرتز تا 2 گیگاهرتز را بر روی حیوانات بررسی کرده اند، تاثیری در عملکردهای ادراکی گزارش نکرده اند. تاثیر بر روی ملانونین بـر اسـاس مطـالعـات، هیـچ تـاثیـری را از تشعشـع فـرکـانـس رادیویی برروی ترشح مـلانـونیـن گزارش نکرده اند. با توجه به محل قـرارگیـری هیپـوتـالامـوس و غـده صنـوبری در قـسـمــت هــای عـمـیــق تــر سـر انسـان نسبـت بـه حـیـوانـات مـورد آزمایش، در صورت تغییر در ترشح ملانونین این تغییر در انسان ها نسبت به حیوانات بسیار کمتر خواهد بود. آسیب DNA، جهش یا انحراف کروموزومی درجـه حـرارت نـرمال، میدان‌های فرکانس رادیویی، روی سلول های جسمی و بنیادی اثری نــمـــی گــذارنــد. مـطــالـعــات روی بــاکـتــری هــا، سلول‌های حیوانی و کشت شده تحت تشعشع در مـحـیط مصنوعی شواهد مشخصی را روی آسـیــب DNAحـتــی در شــدت هـای بـالا نـشـان نداده‌است.

فقط با تحت تشعشع قرار دادن موش ها در محیـط طبیعـی با فرکانس های رادیویی پالسی اختـلالاتی در DNAسلول های مغز دیده شده است. تاثیر بر سیستم ایمنی و طول عمر انسان سیستـم ایمنـی در مقـابـل میکـروارگانیزم ها، ویروس ها و بعضی از سلول های سرطانی از بدن محافظت می‌کند، هرگونه تغییر در فرکانس رادیویی روی سیستم ایمنی اثرات مهمی روی سلامتی می گذارد.

فـرکـانـس 10 گیگـاهـرتـز و در سطـوح خیلی پایین سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کند اما در کل مطالعات، هیچ تاثیری در رابطه با تشعشع فـــرکـــانـــس رادیـــویـــی روی طـــول عـمـــر نـشــان نمی‌دهد. تاثیرات در پیشرفت و جابجایی تومور یافته های علمی اثر امواج فرکانس رادیویی در سـطــوح ارتـبــاطــات هـمــراه (حــداکـثــر 2.45 گیگاهرتز) را در ایجاد و دوره نهفتگی و پیشرفت تومورها تایید نکرده اند که این نشان می‌دهد که تشعشع فرکانس رادیویی باعث پیدایش تومور نمی شود. اگرچه میدان‌های فرکانسی رادیویی مربوط به تلفن همراه ممکن است باعث افزایش جزئی در فـعــالـیــت آنــزیــم هــای کـلـیــدی (کـیـنــازهـای پـروتینی) شود اما بنا به یافته های علمی بسیار بـعـید به نظر می رسد که این تغییرات در رشد تـومـور تـاثـیـر داشـتـه بـاشـنـد. حـتـی جـدیـدتـرین یافته‌های حفاظت در برابر اشعه فدرال آلمان نیز خطر پیشرفت سرطان در اثر امواج تلفن همراه را تایید نکرده است. تاثیرات بر چشم انسان تشعشعات سطح بالا به مدت حداقل یک ساعت باعث تشکیل آب مروارید می شود.

فرکانس مربوط به این تشعشعات بین1 تا 10 گیگاهرتز است. در این محدوده انرژی بالایی به میزان 100 SARتوسط بدن انسان جذب می شود که در این وضعیت درجه حـرارت داخـل چشـم بسیـار بالا و در حدود 43 درجه سانتیگراد است. البته شدت فرکانس رادیویی مورد استفاده در این تحقیق بالاتر از محدوده فرکانس مورد استفاده در تلفن همراه است و به همین ترتیب تاثیر تخریبی گوشی موبایل بر سلامتی چشم انسان منتفی است. اثر بر گوش انسان آزمایشات نشان می‌دهد که گوش انسان به فرکانس های محدوده 200 مگاهرتز تا 3 گیگاهرتز پاسخ می‌دهد. انرژی فرکانس رادیویی باعث انبساط بافت‌های مغز می شود که ناشی از تغییرات حرارت کوچک اما سریع بافت‌ها است. این امر باعث ایجاد امواج فشـاری مـی شـود کـه از طریق جمجمه به گوش درونی فرستاده می شود .جایی که گیرنده‌های حساس صوتی در آنجا قرار دارند. اما افزایش دمایی که باعث ایجاد امواج فشاری می شود کمتر از 5-10 درجه سانتیگراد است.

تاثیر بر دستگاه قلبی عروقی انسان با استفاده عادی از تلفن همراه، وقتی تلفن در کنار گوش قرار داده شود، تاثیر مستقیم آن روی قلب انسان خیلی بعید به نظر می رسد اما تاثیر روی گیرنده های وابسته به شریان بدن محتمل است و محققان نتیجه گرفته اند که تاثیرات روی فشار خون به دلیل انقباض زیاد عروق یا شاید به خاطر افزایش در فعالیت سمپاتیک در ساقه مغز باشد که این زمینه نیـاز به مطالعات بیشتری دارد. اثرات ناشی از سطوح بالای فرکانسی نیز مربوط به تاثیرات حرارتی روی قلب و عروق است. تاثیر بر عملکرد مغز انسان یافته های علمی نشان می‌دهد که تلفن همراه در کوتاه مدت بر عملکرد مغز اثری ندارد. نتایج اخیر در ارتباط با بی خطر بودن تلفن های همراه در طولانی مدت نشان می‌دهد که استفاده از موبایل باعث افت حافظه، تغییرات در حواس و نوسان فشار خون مـی شـود. همچنیـن فقـط نواحی از مغز که به گوش نزدیک‌ترند تحت تشعشع قرار می‌گیرند. تاثیر بر سیستم‌های عصبی تـحـقـیـقـــات بــا سیستم‌هــای بــرخـوردار از مــدل‌هــای گــونــاگــون عـصـبــی نـشـان مـی‌دهـد تـغـیـیـرات در تـحریک‌پذیری نورونی عملکرد سیستم عصبی و رفتارهای اکتسابی فقط در اثر تـشـعـشـعــات بـالا کـه مـنـجـر بـه جـذب انـرژی فراوانی در بدن شده و حرارت قابل توجهی را سبب می شود اتفاق می افتد.

تاثیر بر موج نگاری های مغزی در حیوانات طبق آزمایش های انجام شده بر روی گربه ها و خرگوش ها، در فرکانس های رادیویی 1 تا 10 مگـاهـرتز تغییراتی در موج نگاری های مغزی )EEG(و پارامترهای رفتاری گزارش شده است. هـمـچـنـیــن بـا افـزایـش زمـان تشعشـع مجـددا تغییراتی در طیف موج نگاری دیده شده است. گـزارشـاتـی نیز تاثیر این امواج را بر روی موج نگاری مغزی موش ها و خرگوش هایی که در محدوده فرکانسی بالاتر از تشعشعات گوشی همراه قرار داشتند، بیان می‌کند. اثرات بیولوژیک میدان‌های الکترومغناطیس تاثیرات میدان‌های الکترومغناطیسی بر روی حیوانات و تقسیم سلولی باعث ایجاد تاثیرات بیولوژیکی شامل تغییراتی در اعمال سلول ها و بـافـت هـا و تـغـییراتی در فعالیت مغز استخوان انسان و ضربان قلب می‌شود.

مطالعات زیادی بر روی حیوانات آزمایشگاهی و حیوانات اهلی و نیز انسان بررسی شده است. طول موج، مدت در معرض امواج بودن، فاصله نسج با موج در تکثیر سـلـولـی و جـزئـیـات تـکـثیر‌، مورد بررسی قرار گرفته است و باعث اختلال در تکثیر سلولی در مـرحـلـه DNAسـازی و نـیز باعث افزایش بروز نقص مادرزادی و اختلال باروری و موتاسیون هـای مـخـتـلـف مـی‌شـود و این اختلال با مدت مجاورت با میدان الکترومغناطیسی و نوع موج متناسب بوده است. کــارشـنــاســان بـهــداشــت پــرتــوهــای وزارت بهداشت معتقدند کارت‌های اعتباری یکی از وســایــل مــولــد انـرژی هـسـتـنـد کـه مـیـدان‌هـای مـغـنــاطـیـســی در اطــراف خــود ایـجــاد مـی‌کننـد بـنـابـرایـن بـرای بـه خـطـر نـیـفـتـادن سلامت،باید نکاتی را در استفاده از این نوع کارت ها مورد توجه قرار داد. ‌سازمان جهانی بهداشت از سال 1996 پروژه ای بین المللی را با نام پروژه میادین الکترومغناطیس (EMF Project) آغاز کرده است که در آن به جمع آوری شواهد مرتبط با تاثیر امواج الکترومغناطیس در سلامت افراد می پردازد، با این حال این سازمان اعلام می‌کند که تاکنون هیچ نشانه محکمی برای عوارض موبایل در سلامتی نیافته است و تنها مورد ثابت شده، افزایش میزان سوانح رانندگی به دنبال استفاده از موبایل است (که طبعا ربطی به امواج الکترومغناطیس ندارد) البته با توجه به این‌که بیشتر سرطان ها و تومورها روندی تدریجی دارند و گاه تا علامت‌دار و قابل تشخیص شدن آن ها ده ها سال طول می‌کشد و از رواج تلفن همراه نیز کمتر از دو دهه می گذرد، نمی‌توان به صراحت نقش امواج موبایل در شکل گیری چنین تومورهایی را رد یا تایید کرد و باید منتظر تحقیقاتی که در سال های آینده انجام خواهند شد، بود.

در حال حاضر دو نوع بحث بر سر موضوع تاثیر تلفن‌های همراه بر سلامتی انسان وجود دارد:

1 -سیگنال‌های تلفن همراه بر روی سلامت و رفتار انسان‌ها تاثیر منفی می‌گذارند.

2 -هیچ مدرکی برای اثبات تاثیر منفی تلفن همراه بر روی سلامت انسان ها وجود ندارد. اما در حال حاضر یکی از قدرت‌مند‌ترین بحث‌ها در مورد تلفن‌های همراه این است کـه فـوتـون ریـز امـواج ایـن تلفـن‌هـا بـه اندازه‌ای قدرتمند نیستند تا بتوانند پیوندهای شیمیایی درون بدن انسان را بشکنند و در صورتی که قدرت چنین گسستی وجود نداشته باشد این فوتون‌ها قادر به آسیب رساندن به نسوج زیستی بدن نیستند. بسیاری از پزشکان در حال حاضر بر اساس این فرضیه پرونده را مختومه می‌دانند. اما بیل بورنو زیست‌شناس، معتقد است ایده رایجی که بر اساس آن ریزامواج از قدرت کافی برای آسیب رساندن به نسوج بدن انسان برخوردار نیستند، تنها در زمانی درسـت خـواهد بود که تعداد فوتون‌های این امواج در فضایی برابر یک "طول موج مکعب" کمتر از یک باشد. زمانی که تراکم این فوتون‌ها بیشتر از این حد باشد، آن ها می‌توانند به راحتی در نسوج بدن نفوذ کرده و اختلال به وجود آورند، به بیانی دیگر این تاثیر موبایلی می‌تواند با نسوج بدن انسان با قدرتی بیشتر از آنچه تصور می‌شد ترکیب شده و تعامل ایجاد کند. بـرونـو بـرای مثال به انبرک‌های نوری اشاره کرده است، این انبرک‌ها برای تغییر ساختار اجرام کوچکی از قبیل سلول‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند و می‌توانند به ساختار آن ها آسیب وارد کنند. این پدیده‌ به اثبات رسیده است که در عین حال مورد استفاده نیز قرار می‌گیرد و هرچه تعداد فوتون‌های نوری به کار گرفته شده در این انبرک‌ها بیشتر باشد، این انبرک‌ها نیز قدرت‌مند‌تر می‌شوند. این ابزارها معمولا در نور فروسرخ کار می‌کنند، اما با توجه به اینکه معمولا تراکم فوتون‌ها در یک طول موج مکعب از سیگنال‌های سلولی بیشتر از 1 است،

این سئوال پیش می آید که آیا ویژگی فوتون‌ها در این انبرک‌ها با ویژگی فوتون‌های ریزامواج در تلفن‌های همراه برابر هستند؟

برونو معتقد است برای رخ‌دادن این آسیب، مکانیزم ویژه‌ای نیاز است که این مکانیزم را می‌توان در رایج‌ترین ابزارهای ارتباطاتی در اطراف انسان‌ها مشاهده کرد: تلفن‌های همراه و برج‌های مخابراتی. مکانیسم آثار بیولوژیک امواج رادیویی و میکروویو همانطور که امواج الکترومغناطیسی در فرکانس های مختلف، خواص مختلفی از خود نشان می‌دهد، در روی بافت‌های زنده نیز اثرات متفاوت با مکانیسم های متفاوت دارند. اعضای بدن انسان در مقابل فرکانس های گوناگون، حساسیت های مختلفی از خود نشان می دهند . بـه طـور کلـی بـافـت هـای زنده با حداقل دو مـکــانـیـســم از امــواج الـکـتــرومـغـنــاطـیــس تــأثیـر می‌پذیرند . مهمترین علت تأثیرگذاری بر بافت زنده در فرکانس رادیویی و MWجذب انرژی توسط بافت زنده و ایجاد گرما ناشی از آن در بافت است‌. این جذب انرژی می‌تواند از یک تـحـریـک سـلـولی تا گرم شدن بافت ، و از یک اخـتــلال در عـمـلـکــرد دورن سـلــولــی تــا حـتــی سوختگی سطحی یا عمقی متفاوت باشد . دومــیــن تــأثـیــر مـسـتـقـیــم ایــن پــرتــوهــا الـقــاء جریان‌الکتریکی - مغناطیسی درون بافت زنده است .

این جریان القا شده در بدن به نوبه خود بر جــریــان‌هــای داخـلــی بـدن مـانـنـد جـریـان هـای موجود در سیستم عصبی مرکزی و قلب تأثیر بسیار سوئی خواهد داشت . سایر مکانیسم ها ، تـاکنون ناشناخته مانده اند و بسیاری از اثرات مثل سرطان زایی به این مکانیسم منتسب هستند . اثرات سوء سلامتی امواج میکروویو و رادیویی در بدن انسان را در سه دسته 1-آثار گرمایی 2- آثار غیر گرمایی و 3-آثار غیر مستقیم مورد بررسی قرار می گیرد. 1-آثار گرمایی تنهـا اثـر قطعـی منتسب به امواج فوق اثرات گـرمـایی هستند. در بررسی آثار گرمایی امواج رادیـویـی و مـایکـروویـو، ذکـر ایـن نکـات حـائـز اهـمـیت است که اولا در فرکانس های بالاتر، میزان جذب بافتی انرژی افزایش می یابد، ثانیا میزان جذب انرژی در بافت‌های مختلف با هم مـتـفـاوت اسـت .

ثـالثا مقدار زیادی از تأثیر این امـواج بـه قـدرت نفوذ این امواج به داخل بدن بـسـتـگـی دارد کـه در فـرکـانـس هـای مـخـتـلـف، مـتـفــاوت اســت. کـمـیــت SAR (آهـنــگ جــذب انــرژی) کـمیتـی اسـت کـه بیـانگـر میـزان جـذب انـرژی پـرتـو در بدن است و مستقیما می‌تواند شدت تأثیرگذاری گرمایی آن ها را نشان دهد . به بیان دیگر هر چه SARبیشتر باشد، میزان تأثیر گرمایی اشعه مایکروویو یا رادیویی بیشتر خواهد بود . واحد SARوات بر کیلوگرم است. اگر SARبیش از 4 باشد اثرات گرمایی ایجاد شده برگشت ناپذیر و مخرب قطعی خواهند بود. در صورتی که SARکمتر از 4 باشد ، اثرات گرمایی برگشت پذیر و غیر دائمی خواهند بود.

اثرات گرمایی ناشی از جذب انرژی امواج MWو رادیویی در بدن عبارتند از :

اثرات بر چشم و آسیب قرینه قرنیه عضوی است که رگ های خونرسان در آن وجود ندارند . بنابراین از دست دادن گرما از آن به سختی صورت می گیرد و به همین جهت به گرما حساس است ، امواج رادیویی به خصوص امواج MWمی‌توانند جذب قرنیه شده و آن را آسیب زده و حتی تا حد کدورت قرنیه پیش روند. اثرات بر ملتحمه چشم ‌آسیب زدن به غدد مترشحه ملتحمه چشم می‌تواند باعث خشکی چشم و احساس وجود جسم خارجی در چشم شود. اگر آسیب به ملتحمه آنقدر باشد که آسیب دائمی به غدد مرطوب کننده چشم واقع در ملتحمه بزند ، می‌تواند باعث کوری در اثر خشکی بیش از حد چشم شود . آب مروارید آب مـروارید یا کاتاراکت از دیگر آسیب های چشمی ناشی ا ز امواج رادیویی و میکروویو است . حرارت ناشی از جذب آن ها در عدسی چشم می‌تواند باعث کدورت عدسی و ایجاد آب مروارید شود . آسیب های پوستی بسیاری از قسمت های طیف امواج رادیویی و مایکروویو قدرت نفوذ کمی به بدن دارند، بنابراین در سطح بدن ( پوست ) باقی مانده و جذب می‌شوند در این موارد احتمال بالا رفتن حرارت در پوست در نتیجه درجات مختلفی از سوختگی پوستی قابل انتظار است . ‌عقیمی یکی از اعضای حساس به حرارت بیضه ها هستند. سلول های ژرمینال تولید کننده اسپرم در درجه حرارت خاصی که معمولا کمتر از درجه حرارت معمولی بدن است می‌توانند کار کنند و در درجه حرارت های بالاتر صدمه خواهند دید. جذب انرژی ناشی از امواج میکروویو یا رادیویی در بیضه ها می‌تواند باعث عقیمی موقت شود که اگر جذب انرژی کافی باشد می‌تواند عقیمی دائم را ایجاد کند.

تب بـالا رفتـن کلی دمای بدن و خستگی و بی حالی ناشی از قرار گرفتن در معرض فرکانس هایی که کل بدن امواج را به یک میزان جذب می کنند ایجاد می شود. 2-اثرات غیر گرمایی این اثرات در واقع اثرات غیر قطعی و احتمالی بوده و در دو دسته اثرات سرطانزایی و سایر اثرات بیان می‌شوند‌. اثرات سرطانزایی مطالعات نسبتا قابل توجهی در مورد اثرات سرطان زایی این دسته امواج صورت گـرفتـه اسـت ایـن مطـالعـات شـامـل مطـالعـات اپیـدمیـولـوژیک در مورد رابطه استفاده تلفن‌های موبایل ، اجاق های میکروویو خانگی و غیره با انواع سرطان ها و نیز بررسی شیوع انواع سرطان ها ( به خصوص تومور مغزی و سرطان خون) ، در پرسنل نظامی در معرض اشعه MWو رادیویی یا پرسنل مراکز مخابراتی و اپراتورهای رادارها و فرستنده های رادیویی و تلویزیونی بوده است . به علاوه مطالعات متعددی در سطح سلولی و حیوانی نیز در این رابطه انجام شده است. دسته‌ای از این مطالعات خاصیت سرطان زایی این اشعه ها را رد کرده اند ولی دسته دیگر رابطه بین سرطان و این امواج را نشان داده اند. پانل متبحرین سازمان بهداشت جهانی که هر 4 سال یکبار مطالعات فوق را مرور مـی کند اعلام کرده تا به حال هیچ مدرکی که سرطان زا بودن امواج رادیویی و میکروویو را ثابت کند،یافت نشده است .

به هرحال این دسته از مطـالعـات ادامـه دارنـد و تحقیقـات در زمینـه محاسبه ریسک احتمالی سرطان در تماس با این دسته از امواج ادامه دارد. سایر اثرات: در بسیاری از مطالعات ، ارتباطی بین این امواج با اختلالات هورمونی (تغییر در تولید هورمون‌ها و به هم ریختن نظم هورمونی بدن)، اختلالات رفتاری (خشونت، حرکات اضطرابی و . . . )، اختلالات خواب ، اختلالات بیوشیمیایی بدن ( اختلال در تنظیم قند ، چربی و الـکـتـرولـیـت هـای خـون )، نـتـایـج بـد حـاملگی (‌ســقـــط‌، زایــمـــان زودرس، انــواع اخـتــلالات مـادرزادی در جـنـیـن) اخـتـلالات خـلقی مانند افــســـردگـــی و افـــزایـــش مــیــل بــه خــودکـشــی، اختلالات قلب و عروق و افزایش ریسک حمله های قلبی و انواع اختلالات عصبی، نشان داده شده است ولی نتایج فوق با سایر مطالعات تأیید نـشـده‌اند. بنابراین احتمال ایجاد چنین اثراتی وجـود دارد اگر چه وجود آن ها را به صورت قطعی نمی‌توان تأیید کرد. اثرات غیر مستقیم ایـن اثـرات بـه القاء جریان در بدن و تأثیر بر وسـایـل پـزشـکـی کـار گـذاشـته شده داخل بدن مربوط می‌شوند مثل اختلال در کارکرد سمعک یا دستگاه ضربان ساز قلب یا اختلال در کارکرد دستگاه های حساس پزشکی در بیمارستان که جان بیماران به آن وابسته است. فرستنده های مخابراتی، سیستم های رادار و فرستنده های رادیویی و تلویزیونی ، اجاق‌های مـایکروفر، تلفن های همراه و بی‌سیم، انواع گیرنده های امواج ماهواره و رادیو تلویزیون ، از وسایلی هستند که امروزه کاربرد زیادی دارند و انسان را در معرض اشعه های الکترومغناطیسی با فرکانس بالا ( امواج رادیویی و میکروویو) قرار می دهند .

به عنوان مثال اجاق های میکروویو معمولا با توان1000-600 وات در فرکانس های 2450-915 مگاهرتز کار می کنند، این پرتوها در صورت نشت به بیرون بسیار زیان‌بار هستند .

تلفن های همراه(موبایل) نیز امواج در فرکانس 900 مگاهرتز تا بیش از 1 هزار مگاهرتز ( یک گیگا هرتز) را ارسال و دریافت می کنند . این امواج توسط بدن جذب می‌شوند و اگر آهنگ جذب انرژی بیش از 4 وات بر متر مربع باشد می‌تواند باعث اثرات گرمایی دائمی در بدن انسان و احتمالا اثرات غیر گرمایی شود . اگر چه اثرات سرطان زایی و اثرات غیرگرمایی امواج رادیویی و میکروویو احتمالی هستند و وجود این اثرات به قطعیت نرسیده ولی به هرحال رد هم نشده اند و به عنوان عوامل خطر احتمالی و یا زمینه ساز همیشه باید مد نظر قرار گیرند . از این جهت اکیدا توصیه می شود، از وسایل و لوازم فوق تنها در شرایط استاندارد استفاده شود .

مثلا هرگونه نشتی از اجاق میکروویو خانگی در اثرات کثیف بوده ، استفاده نادرست، ضربه دیدن، خرابی درب دستگاه یا باز نگه د اشتن در آن هنگام استفاده، می‌تواند خطرناک باشد. همیشه باید از سالم بودن وسایل فوق و استاندارد بودن آن ها اطمینان حاصل کرد و تنها در شرایط استاندارد از آن ها استفاده کرده و به توصیه های ایمنی در این زمینه (مثل عدم استفاده از تلفن موبایل در بیمارستان به دلیل اثر آن بر روی دستگاه های حساسی که جان انسان دیگری وابسته به آن است)، عمل کرد.

اکیدا توصیه می شود افراد دارای دستگاه ضربان ساز قلبی )Pacemaker(به هیچ وجه تلفن همراه خود را در فاصله کمتر از 15 سانتی متری از قلب خود نگه ندارند. امواج الکترومغناطیس، تضعیف سیستم ایمنی بدن استفاده مداوم و طولانی مدت یا قرار دادن موبایل در کنار قفسه سینه یا جیب پیراهن موجب مشکلات قلبی می شود و طبق تحقیقات دانشمندان، قرار گرفتن موبایل در فاصله 5 تا 10 سانتی متری قلب باعث تاثیر امواج الکترومغناطیسی موبایل بر پالس های الکتریکی تولید شده توسط سلول های ضربان ساز قلب می شود و ضربان قلب نامنظم می شود. از طرفی ا ثر امواج الکترومغناطیسی روی بسیاری از قسمت های بدن از جمله چشم ناراحتی آب مروارید را به دنبال دارد. در عین حال، تاثیر زیاد امواج روی غشای سلول های وابسته به دستگاه گردش خون و سیستم عصبی موجب آسیب رسیدن به آن‌ها می شود و این سلول ها نمی‌توانند فعالیت طبیعی خود را انجام دهند. ضعیف شدن سیستم دفاعی بدن نیز از جمله تاثیرات مخرب امواج موبایل است زیرا سلول های بدن در گستره 10 تا 1000 هرتز با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند اما اکثر موبایل ها در گستره 270 تا 1800 هرتز ارتباط برقرار می کنند و گستره امواج الکترو مغناطیسی موبایل با سیستم ارتباط بین سلولی همپوشانی دارد و این موضوع موجب ایجاد اختلال و ضعف در سیستم دفاعی بدن به علت از بین رفتن یا به هم خوردن گلبول های قرمز خون می شود. حتی به اعتقاد بسیاری از محققان، ایجاد تومورهای مغزی و افزایش فشار خون وا ختلال در کارکرد غده تیرویید و افزایش دمای بدن از جمله تاثیرات این امواج است.

تحقیقات زیادی در جهان انجام شده که اثرات خطرناک امواج مختلف رادیویی یا راداری و الکترومغناطیس بر سلامت انسان را اثبات می‌کند. امواج منتشر شده در فضا به دو دسته الکترومغناطیس و مایکروویو یا امواج راداری تقسیم می‌شوند. در این میان امواج مغناطیس ،میدان الکتریکی ایجاد می‌کند که گاهی تا شعاع 100 متری آن هم نمی‌توان زندگی کرد و تاثیرات مخربی بر گلبو ل های قرمز و رگ های خونی دارد و به اثرات منفی خونی و متابولیک شدید در دراز مدت منجر می شود. حریم ایمن امواج مغناطیس مثل سیم های فشار قوی برق باید رعایت شود و کسانی کـه در نـزدیکی این امواج زندگی می کنند و حریم ایمنی را رعایت نمی کنند دچار اختلالات خونی شدید می‌شوند. اصولا آنتن های تلفن همراه و دکل های مخابراتی و نیز تشعشعات ناشی از دکل های برق فشار قوی هر یک به نوبه خود اثرگذاری خفیف تا شدیدی روی افراد دارند. به عـنــوان نـمــونــه در مــورد دکــل هــای بــرق فـشــار قــوی طـیــف هــای مـخـتـلــف امــواج الکترومغناطیسی، میدا ن های مغناطیسی ایجاد می کنند وا فرادی که در حوزه این میدان‌ها قرار می‌گیرند تحت تأثیر آثار سوء این امواج واقع می‌شوند. تأثیر این امواج روی کودکان می‌تواند باعث بروز برخی از ا نواع سرطان ها شود.

در افـراد بـالـغ نیز موضوع در مواردی باعث بروز مخاطرات و بیماری ها در سیستم های عصبی، قلب و عروق و دستگاه گوارش می شود و در مـواردی نیـز بـاعـث ایجاد سرطان خون در این افراد شده است. این دکل ها باید تا شعاع های معینی دورتر از مناطق مسکونی نصب شوند و چنانچه این آنتن ها یا دکل ها در مناطق مسکونی نصـب شـده انـد حتمـا بـاید جابه جا شوند زیرا زندگی طولانی مدت افراد به خصوص کودکان در مجاورت این دکل ها بسیار خطرناک است. امـواج الکتـرومغنـاطیـس که در انواع وسایل الکتریکی از آن ها استفاده می‌شود دارای طیف وسیعی است. برای سهولت این امواج را به سه دسـتــه تـقـسـیــم کــرده‌انــد. الـف) قسمـت پـاییـن طـیـف،ب) قـسـمـت بـالای طـیف که این امواج دارای پرتوهای یونیزان است و در وسایلی مانند ماکروویو کاربرد دارد. این امواج تحت عنوان امواج ماکروویو نیز معروف هستند. ج) امواج وسط طیف که بین این دو قرار دارد و تحت عنوان رادیوفرکانس معروف است و از این امواج در رادیو و تلویزیون استفاده می شود. بــه طــور کـلــی دکــل هــای تــولـیــدکـنـنـده امـواج الـکـتــرومـغنـاطیـس بـرای تـولیـد صـدا و تصـویـر امـواجـی بـا دو طـیـف فـرکـانـسی متفاوت تولید می‌کنند.

این فرکانس ها عبار تند از 90 تا 108 مگاهرتز و 170 تا 220 مگاهرتز. به منظور تولید پارازیت های تلویزیونی که تحت عنوان امواج ترانزیشن اینترفرانس معروف است، نیاز است کـه بـا یـک مـنـبـع امـواجـی بـا هـمـین فرکانس به آنـتـن‌هـای تـلـویـزیونی ارسال شود. برای تولید چنین امواجی اگر بخواهند از امواجی با قدرت و فرکانس امواج تلویزیونی استفاده کنند باید منبع تولید در فاصله ای بسیار نزدیک قرار گیرد. ایـن فـاصـلـه حـدود 3 تـا 10 مـتر از آنتن های تـلـویـزیـونی تخمین زده شده است. با توجه به ایـن‌کـه انجام چنین اقدامی امکان پذیر نیست، بـنـابـرایـن اگـر مـنبع تولید امواج در مناطق های دورتر کارگذاری شود مجبور هستند از امواج ماکروویو که انرژی بسیار بالایی دارد برای تولید پارازیت استفاده کنند.

موبایل، مهمترین عامل بیش‌فعالی کودکان محققان موفق به شناخت یکی از مهمترین دلایل بیش‌فعالی کودکان شدند. استفاده از تلفن همراه در دوران بارداری یکی از مهمترین دلایل اختلالات رفتاری فرزندان است. قرارگرفتن در معرض تشعشع تلفن همراه در دوران بارداری تاثیر مستقیمی بر رشد مغز نوزاد دارد و به بیش‌ فعالی او منجر می‌شود. این اولین باری است که تاثیر مستقیم تشعشعات رادیویی تلفن همراه بر رفتار نوزاد و کودک مورد بررسی قرار گرفته است. در این آزمایش موش‌های باردار در دو قفس جـداگـانـه مـورد آزمـایـش قـرار گـرفتنـد. در قسمـت بالای قفس اول یک تلفن همراه نگهداری شد که گاهی اوقات در حالت فعال ( مکالمه ) بود و گاهی اوقات در حالت ساکت بود. در قفس دوم از یک تلفن همراه در حالت غیر فعال استفاده شد. موش‌های نوزاد هر دوقفس پس از تولد مورد بررسی قرار گرفتند. موش‌هایی که مادر آن ها در هنگام بارداری در معرض تشعشعات تلفن همراه قرار داشتند بسیار بیش ‌فعال بودند و ظرفیت حافظه آن ها نیز بسیار پایین بود.

این آزمایش بارها تکرار شده است و هر بار نتایج مشـابهـی حـاصـل شـده است. تشعشعات حاصل از تلفن همراه نورون‌های واقع در قسمت جلوی کورتکس را تحریک می‌کند و اختلالات بیش‌فعالی نیز دقیقا مربوط به نورون‌های همین ناحیه است. یکی از بدترین چیزها برای جنینی که در شکم مادر است، امواج الکترومغناطیسی موبایل است. بدن جنین هنوز بافت خوب و کاملی را به خود نگرفته و بسیار حساس است. امواج موبایل منجر به کاهش عکس‌العمل مولکولی در بدن جنین می‌شود. این مسأله باعث ضعیف شدن سیستم‌های مختلف بدن می‌شود که شاید هنگامی که فرزند به دنیا آمد در آن دیده نشود ولی پس از سال‌ها بیماری‌های مختلفی خود را نشان دهند. ارتباط سرطان با مشاغل صنعت برق از سال 1982 تعدادی از اپیدمیولوژیست ها مطالعات و آزمایشاتی در این مورد انجام داده‌انــد و گــزارشــی از بــررســی بـیـمــاری لــوکـمــی روی افـراد کـه در معـرض میـدان الکترومغناطیس بوده‌اند با افرادی که در مشاغل دیگر کار کرده‌اند ارائه داده‌اند. در ایالات متحده این بیماری در بزرگسالان از هر 100000 نفر 10مورد در سال مشاهده می‌شود و این مطالعات شامل افرادی می‌شود که مستقیما با وسایل الکترومغناطیسی سر و کار دارند مثل مهندسان برق یا افراد شاغل در خطوط تلفن و تلویزیون و تعمیرات رادیویی، اپراتورهای ایستگاه برق، الکتریسیته و جوشکار. مطالعات دیگر ارتباط بین شیوع سرطان مغز و یا مرگ و میر در مشاغل مشابه را نشان می‌دهد.

این تحقیقات اولین بار توسط دکتر Samuel Milhamدر سال 1982 کامل شده است. همچنین مطالعاتی در مورد ارتباط سرطان سینه و قرار داشتن در معرض میدان الکترومغناطیسی صورت گرفته است. سرطان سینه در مردان نادر است اما متاسفانه در زنان بسیار رایج است. در ایالات متحده سرطان سینه از هر 1000 نفر بیش از یک مورد در سال مشاهده شده است. در یک مرکز تحقیقاتی دانشگاهی در کارولینای شمالی میزان مرگ زنانی که در معرض میدان‌های الکترومغناطیسی قرار داشته‌اند در اثر ابتلا به سرطان سینه بیشتر از زنانی بوده است که در چنین مشاغلی کار نکرده‌اند. اما با توجه به این که عوامل دیگری مثل فاکتور سن در تولد اولین نوزاد و باروری و تاریخچه ارثی در ایجاد این نوع سرطان مؤثر هستند، لذا باعث اختلال در این تحقیق شده است و با در نظر گرفتن این مشکلات و نداشتن اطلاعات کافی پی بردن به عامل اصلی ایجاد این بیماری غیر ممکن به نظر رسید و مـطـالـعات دیگری که در ایالات متحده و کشورهای دیگر انجام شده است نشان می‌دهد که حتی زنانی که در خانه کار می کنند و در معرض میدان الکترومغناطیسی بالایی قرار دارنــد بـا خطـر پیشـرفـت سـرطـان سینـه مـواجـه بوده‌اند. رادیوگرافی دندان رادیوگرافی‌های دندان برای مشخص کردن دندان‌های شکسته، استخوان‌های آسیب دیده، پــوسـیــدگــی، آبـســه‌هــای دنــدانــی، کـیـسـت‌هـا، بـررسـی مفصـل، بـررسـی رابطـه استخـوان‌هـا و خیلی موارد دیگر کاربرد دارد. مـمـکـن اسـت تهیه رادیوگرافی‌های دهان و دنـدان بـرای بـرخـی افـراد نـگـران کـنـنـده بـاشـد. بر‌اساس اطلاعات علمی، حداکثر اشعه مجازی که هر فرد طی یک سال می‌تواند دریافت کند، برابر با 5 هزار میلی رم است. بنابراین اگر فردی در محدوده پایین‌تر از این حد قرار گیرد، نباید نگران باشد. رادیـوگـرافـی‌هـای معمـول دندانپزشکی تنها حــدود پـنــج مـیـلــی رم اشعـه وارد دهـان و فـک می‌کنند. لذا اگر بیش از 1000 رادیوگرافی از این نــوع تـهـیــه شـود، خـطـر ایـجـاد عـوارض وجـود خواهد داشت.

هر فردی به طور طبیعی به میزان تقریبی 350 میلی رم از اشعه‌هایی که در محیط وجود دارد را بـه طـور سـالانه جذب می‌کند. لذا با احتساب اشعه‌های محیطی، هر فرد حتی می‌تواند تا 70 بار از تمام دندان‌ها رادیوگرافی در سال تهیه کند. چند منبع مهم اشعه در دندان پزشکی ‌یک نوع مربوط به عکس‌هایی موسوم به پـری آپیکـال اسـت که از تک تک یا گروهی از دندان‌های مجاور گرفته می‌شود تا تاج، ریشه و بافت‌های اطراف دندان‌ها بررسی شوند. نــوع دیـگــر رادیــوگـرافـی‌هـایـی اسـت کـه عمدتا برای بررسی پوسیدگی دندانی است که به آن‌ها رادیوگرافی بایت وینگ گفته می‌شود. ‌گــروه بعـدی عکـس‌هـایـی هستنـد کـه بـرای بـررسـی تمـام دنـدان‌هـا یـا بـررسـی استخوان‌های سر و صورت تهیه می‌شوند که در درمان‌های تخصصی‌تر مثل ارتودنسی استفاده می‌شوند. هر کدام از این منابع اشعه متفاوتی را به افراد می‌رسانند.

در هر نوع رادیوگرافی دستگاه‌های قدیمی از اشعه بیشتری استفاده می‌کنند. مهم آن است که افراد تهیه کننده دقت کافی در تهیه عکس داشته باشند. با توجه به این که رادیوگرافی‌های دندانی در محل‌های خاصی از دهان یا صورت تـهـیـه مـی‌شـونـد و مـقـدار اشـعـه آن‌هـا بـه نـسـبـت کـم اسـت، مقدار اشعه‌ای که از این رادیوگرافی‌ها به سایر نقاط بدن می‌رسد، بسیار کم است. بنابراین خطر جدی سایر اندام‌ها را تهدید نمی‌کند. باوجود ایمنی نسبی رادیوگرافی‌های دندانپزشکی حفاظت در برابر حداقل اشعه نیز توصیه می‌شود. راه‌های کاهش خطرات رادیوگرافی به محل‌هایی مراجعه کنید که از دستگاه‌های قدیمی رادیوگرافی استفاده نمی‌کنند. اگر خانم بارداری نیاز به تهیه رادیوگرافی داشته باشد لازم است وضعیت خود را به تهیه‌کننده رادیوگرافی اطلاع دهد تا حفاظت‌های مورد نیاز را به عمل آورد. استفاده از یقه‌های گردنی برای محافظت از تیروئید یا استفاده از پیش بندهای سربی برای حفاظت از اندام‌های حساس به اشعه، مفید است. بـرخـی از بـیـماران تصور می‌کنند که گم کردن رادیوگرافی‌ها اهمیتی ندارد و می‌توانند آن را تکرار کنند، اما این مساله درست نیست، بلکه محافظت در برابر تکرار تهیه رادیوگرافی هم توصیه می‌شود. میزان تشعشع رادیوگرافی تک دندان در مقایسه با دیگر دستگاه‌های پرتو تشخیصی کمتر است اما به دلیل استفاده زیاد از این دستگاه، خطرات آن قابل توجه بوده و ضرورت دارد هنگام استفاده از دستگاه‌های مولد اشعه، اقدامات حفاظتی رعایت شود.

به دلیل این که محل رادیوگرافی دندان در فاصله خیلی نزدیک با تیروئید بیماران است و احتمال پرتوگیری تیروئید از این دستگاه زیاد است، بنابراین توصیه می‌شود در هنگام استفاده از این دستگاه، تیروئید بیمار با شیلد یا حفاظ مخصوص پوشیده شود. بیماران برای گرفتن عکس حتما باید از عینک مخصوص محافظ چشم، روپوش سربی و شیلد تیروئید استفاده کنند تا تحت تاثیر تشعشعات این دستگاه قرار نگیرند. مـقـدار تـشـعـشـع دسـتـگـاه رادیـوگـرافـی دنـدان تـقـریـبـا یـک پنجم مقدار تشعشع در تصویربرداری رادیولوژی سینه است.

رعایت نکات ایمنی و حفاظتی دستگاه‌های پرتو پزشکی از نظر قانونی الزامی است و اگر این امر صورت نگیرد تخلف محسوب می‌شود و مردم باید درباره این نکات اطلاع داشته و از مسئولان بخواهند اقدامات حفاظتی را برای استفاده از این دستگاه‌ها انجام دهند. هر چند که گفته می‌‌شود میزان اشعه در رایوگرافی دندان کم است، ولی باید حتی در برابر این میزان کم نیز از خود مراقبت کرد، زیرا بر اساس برخی تحقیقات برای سلامتی بدن مضر است. ارتباط تشعشعات رادیولوژی دندان با سرطان تیروئید در پژوهشی که با حضور 313 بیمار مبتلا به سرطان انجام گرفت، دانشمندان دریافتند کـه احـتـمـال ابـتـلا بـه سـرطـان تـیـروئید با افزایش تماس با تشعشعات رادیولوژی در دندانپزشکی تشدید می‌شود. به گفته محققان غده تیروئید که در گردن قرار دارد بـه تشعشعـات یـونـی بـه ویـژه در کـودکـان حساس است، اما خطرات احتمالی این پرتوها کـه در دنـدانـپـزشـکـی وجود دارد،‌اغلب نادیده گرفته می‌شود. محققان تاکید دارند باور این که رادیولوژی در دندانپزشکی کاملا بی خطر و ایمن است، باید بیشتر مورد آزمایش و بررسی قرار بگیرد. این محققان خاطرنشان کردند که تجویز رادیولوژی فقط باید در مواقع ضروری انجام گیرد و نباید جزو معاینه معمولی و متداول باشد. رابطه لپ تاپ با عقیم‌شدن مردان یک بررسی نشان می‌دهد استفاده از لپ‌تاپ متصل به اینترنت بی سیم (WIFI) با عقیمی مردان، ارتباط مستقیم دارد. در سال‌های اخیر اسـتـفـاده از لـپ‌تـاپ بـه دلـیـل راحـتـی و آسانی استفاده و قابلیت جابجایی افزایش زیادی یافته است.

این میزان استفاده از اینترنت WIFI، انسان را در معرض تردد جریان‌های الکترومغناطیسی صـادر شـده از لپ تاپ، قرار می‌دهد. به ویژه اعضای جنسی مردان به دلیل نزدیکی به لپ‌تاپ در حالت گذاشتن این وسیله روی پا بیشتر از سایر بخش‌های بدن تحت تاثیر امو